چند خطی درباره اعمال و آداب سحر و افطار ماه مبارک رمضان

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ کلمه رمضان، مشتق از «رَمَض» به معنای شدت حرارت و به معنای سوزانیدن است. می‌گویند که ماه رمضان به این نام خوانده شده است؛ چون گناهان را می‌سوزاند و از بین می‌برد. همچنین در بیانات ائمه اطهار (ع) آمده است که «رمضان» برگرفته از «رمضت النصل ارمضه رمضاً» است؛ به این معنا که نیزه را میان دو سنگ می‌گذاشتند و بر آن می‌کوفتند تا نازک شود.

به این تعبیر، رمضان یعنى انسان، خود را میان طاعت الهى قرار می‌دهد تا نفس او نرم و آماده بندگى شود. برای این ماه مقدس که از دیگر ماه‌های سال برتر است، اعمال و عبادات زیادی سفارش شده است و مسلمانان سعی می‌کنند با انجام این اعمال به خداوند نزدیک‌تر شوند. «اعمال ماه رمضان» به سه بخش اعمال مشترک ماه مبارک رمضان، اعمال اختصاصی روز‌ها و شب‌های این ماه پرفضیلت و اعمال پایانی این ماه، تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.

دعای رؤیت هلال ماه رمضان

در شب اول ماه رمضان به جست‌وجوی هلال ماه بپردازید و پس از رؤیت هلال، رو به قبله بایستید و دست‌ها را به‌سوی آسمان بلند کنید و هلال را مخاطب قرار دهید و بگویید: «رَبِّی وَ رَبُّکَ ا... رَبُّ الْعالَمِینَ. اللّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَیْنا بِالْأَمْنِ وَالْإِیمانِ وَالسَّلامَه وَالْإِسْلامِ وَالْمُسارَعَه إِلی مَا تُحِبُّ وَتَرْضی. اللّهُمَّ بارِکْ لَنا فِی شَهْرِنا هذَا، وَارْزُقْنا خَیْرَهُ وَعَوْنَهُ، وَاصْرِفْ عَنَّا ضُرَّهُ وَشَرَّهُ وَبَلاءَهُ وَفِتْنَتَهُ».

اعمال مشترک ماه رمضان

• اعمال سحر
• خواندن دعای سحر
• خواندن دعای ابوحمزه ثمالی.
• خواندن دعا‌های هر روز. 
• خواندن دعای: «اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ الَّذى اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ وَافْتَرَضْتَ على عِبادِکَ فیهِ الصِّیامَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنى حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فى عامى هذا وَ فى کُلِّ عامٍ وَ اغْفِرْ لى تِلْکَ الذُّنُوبَ الْعِظامَ فَاِنَّهُ لا یَغْفِرُها غَیْرُکَ یا رَحْمنُ یا عَلاّمُ».
  ذکر: سُبْحانَ ا... بارِئِ النَّسَمِ سُبْحانَ ا...
• خواندن صلوات روزانه ماه رمضان.
• گفتن ۱۰۰ مرتبه: «سُبْحانَ الضّآرِّ النّافِعِ سُبْحانَ الْقاضی بالْحَقِّ سُبْحانَ الْعَلِی الاْعْلی سُبْحانَهُ وَبِحَمْدِهِ سُبْحانَهُ وَتَعالی».
  خواندن دعا‌های پس از هر نماز.
• پس از هر نماز این دعا‌ها خوانده شود: «یا عَلِی یا عَظیمُ یا غَفُورُ یا رحیمُ أنْتَ الرَّبُّ العظیمُ الَذی لیس کَمِثْلِهِ شَی‌ءٌ و هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ وَ هذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ و کَرَّمْتَهُ و شَرَّفْتَهُ و فَضَّلْتَهُ عَلَی الشُّهُورِ و هُوَ الشَّهْرُ الَّذی فَرَضْتَ صِیامَهُ عَلَی و هُوَ شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرانَ هُدی لِلنّاسِ و بَیناتٍ مِنَ الْهُدی و الْفُرْقانِ و جَعَلْتَ فیهِ لَیلَه الْقَدْرِ و جَعَلْتَها خَیرا من أَلْفِ شَهْرٍ فَیاذَ الْمَنِّ و لا یمَنُّ عَلَیکَ مُنَّ عَلَی بِفَکاکِ رَقَبَتی مِنَ النّارِ فیمَنْ تَمُنُّ عَلَیه وَ أَدْخِلْنی الْجَنَّه بِرَحْمتِکَ یا أرْحَم الرّاحِمِینَ».
• «اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ، اَللَّهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ، اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جائعٍ، اَللّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ، اَللّهُمَّ اقْضِ دَینَ کُلِّ مَدینٍ، اَللّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ، اَللّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَریبٍ، اَللّهُمَّ فُکَّ کُلَّ اَسیرٍ، اَللّهُمَّ اَصْلِحْ کُلَّ فاسِدٍ مِنْ اُمُورِ الْمُسْلِمینَ، اَللّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَریضٍ، اَللّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناکَ، اَللّهُمَّ غَیرْ سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ، اَللّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّینَ، وَاَغْنِنا مِنَ الْفَقْرِ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ».
• «اَللّهُمَّ ارْزُقْنی حَجَّ بَیتِک الْحَرامِ فِی عامی هذا وَفی کلِّ عامٍ ما اَبْقَیتَنی فی یسْرٍ مِنْک وَعافِیهٍ، وَسَعَه رِزْقٍ، وَلا تُخْلِنی مِنْ تِلْک الْمواقِفِ الْکریمَه، وَالْمَشاهِدِ الشَّریفَه، وَزِیارَه قَبْرِ نَبِیک صَلَواتُک عَلَیهِ وَآلِهِ، وَفی جَمیعِ حَوائِجِ الدُّنْیا وَالاَْخِرَه فَکنْ لی، اَللّهُمَّ اِنّی اَساَلُک فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاََمْرِ الَْمحْتُومِ فی لَیلَه الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضاءِ الَّذی لا یرَدُّ وَلا یبَدَّلُ، اَنْ تَکتُبَنی مِنْ حُجّاجِ بَیتِک الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکورِ سَعْیهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکفَّرِ عَنْهُمْ سَیئاتُهُمْ، واجْعَلْ فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ، اَنْ تُطیلَ عُمْری، وَتُوَسِّعَ عَلَی رِزْقی، وَتُؤدِّی عَنّی اَمانَتی وَدَینی آمینَ رَبَّ الْعالَمین».

اعمال زمان افطار

افطار با خرما.
افطاری دادن و صدقه.
هنگام افطار این دعا‌ها را بخواند: «اَللّهُمَّ لَک صُمْتُ وَعَلی رِزْقِک اَفْطَرْتُ وَعَلَیک تَوَکلْتُ؛ خدایا! برای تو روزه گرفتم و بر خوان تو افطار کردم و بر تو تکیه کردم».
«بِسْمِ ا... اللَّهُمَّ لَک صُمْنَا وَ عَلَی رِزْقِک أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ [فَتَقَبَّلْهُ]مِنَّا إِنَّک أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ؛ به نام خدا؛ خدایا! برای تو روزه گرفتیم و بر روزی تو افطار کردیم. خدایا! از ما بپذیر که تو شنوا و دانایی».
در هنگام خوردن لقمه اول بگوید: «بِسْمِ ا... الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ یا وَاسِعَ الْمَغْفِرَه اغْفِرْ لِی».

اعمال هر شب ماه مبارک

خواندن دعای افتتاح.

خواندن ۱۰۰ مرتبه سوره دخان در هر شب.

در هر شب دو رکعت نماز بخواند. در هر رکعت، حمد و توحید را سه‌مرتبه بخواند و، چون سلام داد، بگوید: «سُبْحانَ مَنْ هُوَ حَفیظٌ لا یغْفُلُ سُبحانَ مَنْ هُوَ رَحیمٌ لا یعْجَلُ سُبْحانَ مَنْ هُوَ قاَّئِمٌ لا یسْهُو سُبْحانَ مَنْ هُوَ دائِمٌ لا یلْهُو سُبْحانَک سُبْحانَک سُبْحانَک یا عَظیمُ اغْفِرْ لِی الذَّنْبَ الْعَظیمَ».

خواندن دعای: «اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَى عِبَادِکَ فِیهِ الصِّیَامَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی هَذَا الْعَامِ وَ فِی کُلِّ عَامٍ وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ فَإِنَّهُ لا یَغْفِرُهَا غَیْرُکَ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ».

خواندن دعای: «اللَّهُمَّ بِرَحْمَتِک فِی الصَّالِحِینَ فَأَدْخِلْنَا وَ فِی عِلِّیینَ فَارْفَعْنَا وَ بِکأْسٍ مِنْ مَعِینٍ مِنْ عَینٍ سَلْسَبِیلٍ فَاسْقِنَا وَ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ بِرَحْمَتِک فَزَوِّجْنَا وَ مِنَ الْوِلْدَانِ الْمُخَلَّدِینَ کأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَکنُونٌ فَأَخْدِمْنَا وَ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّه وَ لُحُومِ الطَّیرِ فَأَطْعِمْنَا وَ مِنْ ثِیابِ السُّنْدُسِ وَ الْحَرِیرِ وَ الْإِسْتَبْرَقِ فَأَلْبِسْنَا وَ لَیلَه الْقَدْرِ وَ حَجَّ بَیتِک الْحَرَامِ وَ قَتْلا فِی سَبِیلِک فَوَفِّقْ لَنَا وَ صَالِحَ الدُّعَاءِ وَ الْمَسْأَلَه فَاسْتَجِبْ لَنَا [یا خَالِقَنَا اسْمَعْ وَ اسْتَجِبْ لَنَا]وَ إِذَا جَمَعْتَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ یوْمَ الْقِیامَه فَارْحَمْنَا وَ بَرَاءَهً مِنَ النَّارِ فَاکتُبْ لَنَا وَ فِی جَهَنَّمَ فَلا تَغُلَّنَا وَ فِی عَذَابِک وَ هَوَانِک فَلا تَبْتَلِنَا وَ مِنَ الزَّقُّومِ وَ الضَّرِیعِ فَلا تُطْعِمْنَا وَ مَعَ الشَّیاطِینِ فَلا تَجْعَلْنَا وَ فِی النَّارِ عَلَی وُجُوهِنَا فَلا تَکبُبْنَا [تَکبَّنَا]وَ مِنْ ثِیابِ النَّارِ وَ سَرَابِیلِ الْقَطِرَانِ فَلا تُلْبِسْنَا وَ مِنْ کلِّ سُوءٍ یا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ بِحَقِّ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ فَنَجِّنَا».

در ادامه حتما بخوانید چگونه به استقبال ماه رمضان برویم؟

افطاری دادن

یکی از سنت‌های مسلمانان در این ماه، افطاری دادن به روزه‌داران است. ثواب افطاری دادن، برتر از ثواب روزه خود میزبان است و جالب اینکه ثواب قبول دعوت یک مؤمن برای رفتن به افطاری او، برتر از هفتاد روز روزه خود میهمان است. معمولا افطاری با پیروی از پیامبر اکرم (ص) با خرماست و شیرینی مخصوص این ایام در بین ایرانیان، زولبیا و بامیه است.

اعمال روز‌های خاص ماه رمضان

شب اول
وقتی هلال ماه رمضان را دید، دعای چهل‌وسوم صحیفه‌سجادیه و این دعا را بخواند: «رَبّی وَرَبُّک ا... رَبُّ الْعالَمینَ اَللّهُمَّ اَهِلَّهُ عَلَینا بِالاْمْن...».
خواندن دعای چهل‌وچهارم صحیفه سجادیه.
غسل کردن.
زیارت امام‌حسین (ع).
خواندن دعای: «اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ مُنَزِّلَ الْقُرْآنِ هذا شَهْرُ رَمَضان».
خواندن دعای جوشن کبیر.

اعمال روز اول
غسل کردن.
صدقه دادن.
دو رکعت نماز بخواند که در رکعت اول، حمد و اِنافَتحْنا و در رکعت دوم، سوره حمد و هر سوره که بخواهد، بخواند.
بعد از طلوع فجر این دعا را بخواند: «اَللّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضانَ وَقَدِ افْتَرَضْتَ عَلَینا صِیامَهُ وَاَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرآنَ هُدی لِلنّاسِ وَبَیناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ اَللّهُمَّ اَعِنّا عَلی صِیامِهِ وَتَقَبَّلْهُ مِنّا وَتَسَلَّمْهُ مِنّا وَسَلِّمْهُ لَنا فی یسْرٍ مِنَک وَعافِیهٍ اِنَّک عَلی کلِّشَیءٍ قَدیرٌ».

شب سیزدهم
اول لیالی بیض است.
غسل کردن.
چهار رکعت نماز بخواند؛ در هر رکعت، حمد و ۲۵ مرتبه سوره توحید.
دو رکعت نماز بخواند که در هر رکعت بعد از حمد، سوره یس و تَبارَک‌الْمُلْک و توحید را بخواند.

شب چهاردهم: 
چهار رکعت نماز بخواند؛ در هر رکعت بعد از حمد، سوره یس و تَبارَک‌الْمُلْک و توحید را بخواند.

شب پانزدهم: 
غسل کردن.
زیارت امام‌حسین (ع).
۱۰۰ رکعت نماز بخواند که در هر رکعت، بعد از حمد، ۱۰ مرتبه سوره توحید را بخواند.
شش رکعت نماز بخواند که در هر رکعت بعد از حمد، سوره یس و تَبارَک‌الْمُلْک و توحید را بخواند.

شب‌های قدر: 
شب قدر که مهم‌ترین و بافضیلت‌ترین شب‌ها دربین مسلمانان است، دارای اعمال بسیاری است. این شب نزد شیعیان، یکی از سه شب نوزدهم، بیست‌ویکم و بیست‌وسوم است، ولی عده‌ای آن را شب بیست‌وهفتم می‌دانند. (برای مشاهده اعمال شب قدر به مفاتیح‌الجنان مراجعه کنید.)

اعمال دهه آخر

دهه آخر ماه رمضان از نظر عبادی، خاص‌تر است و پیامبر گرامی اسلام (ص)، به اعتکاف این دهه در مسجدالنبی اهتمام داشتند.
غسل کردن.
زیارت امام‌حسین (ع).
خواندن سوره انعام و کهف و یس.
گفتن ۱۰۰ مرتبه اَسْتَغْفِرُ ا... وَاَتُوبُ اِلَیهِ.
خواندن دعای: «اَللَّهُمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَ قَدْ تَصَرَّمَ وَ أَعُوذُ بِوَجْهِک الْکرِیمِ یا رَبِّ أَنْ یطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیلَتِی هَذِهِ أَوْ یتَصَرَّمَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ لَک قِبَلِی تَبِعَهٌ أَوْ ذَنْبٌ تُرِیدُ أَنْ تُعَذِّبَنِی بِهِ یوْمَ أَلْقَاک».
خواندن دعای وداع که دعای چهل‌وپنجم صحیفه‌سجادیه است.
خواندن دعای: «اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ صِیامِی لِشَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَعُوذُ بِک أَنْ یطْلُعَ فَجْرُ هَذِهِ اللَّیلَه إِلا وَ قَدْ غَفَرْتَ لِی».

روز آخر

خواندن دعای: «اَللّهُمَّ اشْرَحْ بِالْقُرْانِ صَدْری لِسانی وَاَعِنّی عَلَیهِ ما اَبْقَیتَنی فَاِنَّهُ لا حَوْلَ وَلا قُوَّه اِلاّ بِک».
خواندن دعای: «اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْئَلُک اِخْباتَ الْمُخْبِتینَ وَاِخْلاصَ الْمُوقِنینَ وَمُرافَقَه الاْبْرارِ وَاسْتِحْقاقَ حَقائِقِ الاْ یمانِ وَالْغَنیمَه مِنْ کلِّ بِرٍّ وَالسَّلامَه مِنْ کلِّ اِثْمٍ وَوُجُوبَ رَحْمَتِک وَعَزآئِمَ مَغْفِرَتِک وَالْفَوْزَ بِالْجَنَّه وَالنَّجاه مِنَ النّارِ».

وداع با ماه رمضان

وداع با ماه مبارک رمضان برای اهل رمضان، سوزناک است و آنان را دچار غم و اندوه می‌کند؛ زیرا ماه میهمانی خدا را پایان‌یافته می‌بینند. از امام‌سجاد (ع) دعایی در وداع با ماه رمضان وارد شده است. (رجوع کنید به: دعای وداع با ماه رمضان). امام‌سجاد (ع) در این دعا بر ماه رمضان درود می‌فرستد و این ماه را بزرگ‌ترین ماه خدا، گرامی‌ترین اوقات و هم‌نشینی پرقدر و منزلت می‌خواند. از امام‌صادق (ع) نیز دعایی در وداع با ماه رمضان وارد شده است.